چیستی روش‌های تدبر ادبی 2
این کتاب نهمین جلد از مجموعه روشی تدبر در قرآن کریم است که بعد از کتاب تدبر ادبی ۱ درصدد تبیین نقش حروف در رساندن معنای کلام است. در تدبر ادبی ۱ پس از کلام بندی، با اجزای کلام یعنی جمله و کلمه و چگونگی تألیف آنها شدیم. در این کتاب – بعد از اسم و فعل- به سومین نوع کلمه یعنی حروف توجه می‌شود. ویژگی خاص این کتاب آن است که در نتیجه استقاری معنای حروف در قرآن، برای آنها معنای واحدی به عنوان معنای اصلی اتخاذ شده و سایر معانی به صورت فروعات آن مورد نظر باشد و این برای آموزش و تدبر بسیار مناسب و ضروری است.
حروف در زبان عربی مهم‌ترین عامل ظرافت کلام در القای معانی، فصاحت و بلاغت است. به نحوی که با بکارگیری درست حروف می‌توان کلمات، جملات و عبارات کلام را به بهترین وجه بیان نمود. با فهم کاربردهای کلام در تدبر قرآن می‌توان به خوبی به غرض خداوند پی برد.
ضرورت و چرایی روش‌های تدبر ادبی ۲
بدیهی است مادامی که مخاطب به معانی حروف با تمام تنوع آن، آن هم بر اساس فرهنگ استعمال آنها در قرآن توجه نداشته باشد، به بخش بسیار مهمی از کلام بی‌توجه بوده و زمینه را برای دستیابی به فهم دقیق و درست از معنای کلام از دست می‌دهد، به‌نحوی که بعضاً معنای عبارات، جملات و آیات را معکوس می‌فهمد و این خود دلیل کافی است بر اینکه دقت به معانی حروف در قرآن ضرورتی انکارناپذیر است.
علاوه بر این به کمک این بخش از تدبر، مخاطب به اعجاز حروف در قرآن بیش از پیش واقف می‌شود؛ زیرا به طور طبیعی در او سوگیری نسبت به آیات با لحن و جهت را القا می‌کند. در این صورت خواندن قرآن علاوه بر مشاهده عبارات به ظاهر بی صدا، دارای صوت و لحن هم می‌شود. این مسئله در فهم تدبری آیات بسیار لازم و مؤثر است.
پیش نیاز
-کتاب تدبر ادبی ۱ و پیش نیازهای آن ( آشنایی عمومی با ادبیات عرب و آشنایی با سیر تحول کلام از منظر قرآن) از پیش¬نیازهای تدبر ادبی 2 می‌باشند. از سوی دیگر اطلاع از رویکرد کتاب نسبت به حروف که در مقدمه ذکر شده، برای مطالعه کتاب ضروری است. علاوه بر این محل استفاده این روشها زمانی است که فرد به بررسی اولیه از سوره و غرض آن پرداخته باشد.
– در هر یک از این نه درس، بخش هایی چون مطالعه آیات سوره و ترجمه آن، مطالعه واژگان سوره، بررسی اعراب سوره، بیان مضامین سوره به صورت گزاره نویسی، مطالعه تفسیر سوره و جمع بندی و ارائه غرض سوره بیان شده است، و در پایان هر درس راهکار عملی طهارت مبتنی بر سوره پیشنهاد شده است. مطالعه دقیق و بالاخص عمل به مضامین سوره‌ها، راه را برای رسیدن به تدبر حقیقی و دانستن سایر روش‌های تدبر هموار می‌سازد.
سیر و محتوای کتاب
به کمک کتاب تدبر ادبی 2 در می‌یابیم چگونه می‌توان:
- به کمک حروف عطف کلام را توسعه داد،
- به کمک حروف فصل کلام و عبارات را از هم جدا کرد و به تفصیل هرچه بیشتر کلام اقدام کرد،
- با تبدیل جملات به کلمات، فصل ایجاد نمود؛
- به کمک حروف و قالب‌های توضیحی یا با استفاده از حروف جر و افزودن قیودی به کلام، تبیین بیشتری در کلام ایجاد کرد.
- به کمک حروف نفی، جهت کلام را از ایجاب به سلب تبدیل کرد،
- به کمک حروف و ادات شرط، جملات را به هم وابسته نمود،
- به کمک حروف و ادات تأکید و استفهام توجه مخاطب را بر محتوای کلام برانگیزاند،
- به کمک حروف انتقال توجه، توجه مخاطب را از محتوایی به محتوای دیگر انتقال داد.
- قالب ادبی کلام و متن را از نظر موارد فوق به نمودار تبدیل کرد و بر اساس آن آهنگ متن را به دست آورد.
نحوه ارزیابی
در نتیجه مطالعه کتاب تدبر ادبی ۲ قرار است برای مخاطب حروف یک سوره متمایز شود، به نحوی بتواند در نهایت پیوستگی اجزای کلام را در راستای غرض سوره تحلیل کند. برای این مهم لازم است فرد
- با معانی حروف در فرهنگ قرآن آشنا باشد،
- با توجه به کارکرد مختلف حروف، به کارکرد حرف در عبارات توجه نموده و بر اساس آن گزاره نویسی نماید،
- به کمک حروف به لحن کلام خداوند نزدیک شده و
- به کمک حروف بتواند به جملات محذوف در کلام واقف شود
- بتواند حروف سوره را در راستای غرض سوره و رساندن منظور خداوند تحلیل نماید.
تدبر ادبی یک ناظر به قالب‌ها و ارکان کلام است. کلام یک‌سری ارکان و یک‌سری واجباتی دارد. مثل اینکه یک کلام باید چه مؤلفه‌هایی داشته باشد یا انواع کلام چه هستند؛ کلام اسمیه و فعلیه چیست و اینکه هر کدام چه خاصیتی دارند. تدبر ادبی دو روی حروف و تأثیرگذاری کلام تمرکز دارد؛ مثلاً یک کلام را چطوری بگوییم تا در عمق فرد نفوذ کند. بنابراین تدبر ادبی ۲ در ادامه ادبی ۱ هست.
تدبر ادبی سه مجموع این دو است؛ولی بیشتر به سمت بررسی فلسفه یا حکمت قالب‌های کلام و نفوذ کلام رفته است. در نفوذ کلام بحث برانگیختن و انواع جلب توجه را کار کرده است. وقتی به سمت قالب‌ها رفته، روی انواع گزاره‌ها و حقایق به شکل‌های مختلف توجه کرده است.
کتاب تدبر ادبی ۲ را باید به عنوان یک کتاب مرجع در نظر بگیریم. به نحوی که بعد از یادگیری معنا و کارکرد و انواع حروف بتوان در مواجهه با متن قرآن برای تشخیص نوع حروف و معنای آن به آن رجوع کرد. بنابراین نیاز نیست در مقام حفظ معنا و انواع حروف برآییم، یادگیری آنها، تمرین و استمرار رجوع به متن کتاب برای استفاده از آن مهم است.
برای اینکه بتوان راحت تر کتاب را یادگرفت و بعداً به آن مراجعه کرد، خوب است در ابتدا یکبار به صورت اجمالی کتاب را مطالعه کرده و معنای هر حرف و انواع آن را در قالب نمودار ثبت کنیم. بعد به مطالعه تفصیلی کتاب و انجام تمارین آن بپردازیم. هنگام مطالعه تفصیلی در صورت لزوم به اصلاح نمودار پرداخته و هنگام مراجعات بعدی به کتاب از نمودار به عنوان راهنمای استفاده از کتاب بهره‌مند شویم.
برای اینکه بتوانیم هنگام مطالعه قرآن به درستی حروف را معنا کنیم و تأثیر آن را در رساندن مطلب به مخاطب بفهمیم، لازم است تمارین لابه‌لای دروس را انجام دهیم.
برای اینکه بتوان از تعالیم این کتاب در ارتقای فهم غرض کتاب استفاده کرد، لازم است تمارین دروس انتهایی هر فصل را با دقت انجام داد. این دروس به یک سوره اختصاص دارند. معمولاً حروف هر فصل در سوره‌های پایانی فصول زیاد استعمال شده‌اند.
هر فصل از کتاب به یک دسته از حروف اختصاص دارد. حروف هر فصل کارکرد مشابهی در اثرگذاری کلام دارند. برخی از این حروف در رساندن غرض به مخاطب حیاتی‌تر بوده و اهمیت بیشتر دارند. مانند حروف وصل و فصل که حدود کلام و فصول یک سوره و ابعاد محتوا را مشخص می‌کنند. همچنین حروف استفهام و تأکید به واسطه اینکه توجه مخاطب را برانگیخته کرده و تقویت می‌نماید، در اثرگذاری کلام اهمیت ویژه دارند. از این جهت حروف حصر و شرط نیز به حروف تأکید ملحق می‌شوند.
