چیستی کتاب تدبر روایی
این کتاب جلد دهم از مجموعه کتب روشهای تدبر در قرآن است .در این کتاب با موضوع روایات و ادعیه و شیوه‌های تدبردر آنها در راستای تدبر در قرآن کریم آشنا می‌شویم.اختصارا این کتاب را تدبر روایی می‌نامیم
این کتاب درصدد است همراه با ارائه دسته بندی‌های کاربردی از روایات در ارتباط با قرآن ،شیوه‌هایی را برای بهره برداری اصولی از روایات ارائه دهد چه روایاتی که به صورت مستقیم با سوره های قرآن مرتبط‌اند و چه آن دسته از روایات که ظاهرا ارتباطی با آیات قرآن ندارند، اما از آنجا که بیانات معصومین همگی برگرفته از قرآن هستند با مفاهیم، موضوعات، واژگان، آیات و سور قرآن در سطوح متفاوت ارتباط دارند .
مخاطب در این کتاب با طبقه بندی روایات از جهت ارتباط آنها با قرآن آشنا شده و با شیوه‌های برداشت از روایات برای فهم عمیق تر و کاربردی تر قرآن آشنا می‌شود. این آشنایی ضمن آنکه محاطب را در سنجش صحت و سقم متون بر اساس تحلیل متن زمینه استفاده مطلوب و ساختارمند از متون روایی را فراهم می‌سازد
ضرورت و چرایی
-ضرورت تدبر روایی را می توان در موارد زیر خلاصه نمود:
– لزوم همراهی قرآن و عترت علیهم السلام در رجوع به ایشان؛اهل بیت شاهد قرآن هستند، بدین صورت که پیاده شده آیات و سوره ها را می‌توان در ایشان مشاهده نمود، بنابراین بدون رجوع به اهل بیت خیلی از آیات و سوره ها به کابرد و پیاده سازی نمی‌رسند.
– خیلی از آیات و عبارات بدون بیان اهل بیت فهمیده نمی‌شوند؛ به عبارتی دیگر بدون رجوع به روایات نه تنها فهم ما عملیاتی و کاربردی نمی‌شود، بلکه در بسیاری از موارد عمق لازم را نخواهد داشت.
چگونگی تدبر روایی
تدبر روایی را می توان به دو بخش روایات و ادعیه تقسیم نمود. تمایز بین این دو بخش در فاتحه کتاب که به کلیات تدبر در قرآن با روایات و ادعیه می پردازد، بیان شده است. از طرفی دیگر می توان آن را در دو سیر از قرآن به روایات و ادعیه و از روایات و ادعیه به قرآن مشاهده نمود.
بخش اول کتاب تدبر روایی به چگونگی مراجعه از قرآن به روایات اختصاص دارد، توان مخاطب را در استفاده از روایات ضمن تدبر در قرآن با سیر زیر ارتقا می‌دهد:
– نحوه رجوع به تفاسیر روایی و ضرورت تحلیل روایات ذکر شده در آنها را بیان کرده،
– نحوه طبقه بندی این روایات ( روایات مستقیم) را و استفاده از آنها در ارتقای غرض معلوم نموده،
– نحوه رجوع به سایر روایات( روایات غیر مستقیم) را مشخص کرده،
– چگونگی طبقه‌بندی آنها و نحوه استفاده از روایات غیر مستقیم در ارتقای فهم غرض سوره و بسط موضوعات آن را نشان می‌دهد.
بخش دوم این کتاب به چگونگی رجوع از قرآن به ادعیه می‌پردازد؛ به نحوی که ابتدا نحوه تأثیر ادعیه در فهم بهتر قران را نشان می‌دهد و بعد چگونگی ارجاع قرآن به ادعیه را بیان می‌کند.
بخش سوم کتاب به ارجاع روایات به قرآن می‌پردازد و البته روش خود اهل بیت علیهم السلام در ارجاع مطالب به قران را هم بیان می‌کند.
در خاتمه کتاب نیز به ترسیم سیمای اهل بیت علیهم السلام در قران پرداخته است.
گوهر نیاز تدبر روایی
اول اینکه فرد بتواند با استفاده از روشهای تدبر به ویژه تدبر سوره‌ای و ادبی به طبقه بندی سوره و دریافت موضوع و غرض آن برسد تا بتواند به داشتن تصویری محکم از سوره به روایات رجوع کرده و آنها را به سوره ارجاع دهد.
-دوم اینکه وقتی این رفت و برگشت بین قرآن و روایات به سهولت ممکن می‌شود که انس با متون روایی و ادعیه وجود داشته باشد. انس با بعضی از کتب مانند نهج البلاغه، تحف العقول، غرر الحکم، مواعظ لیثی، و برخی از کتب ادعیه چون صحیفه فاطمیه، صحیفه علویه و صحیفه سجادیه به شدت به هموار شدن تدبر روایی کمک می‌نمایند.
نحوه ارزیابی
تدبر روایی درصدد است مخاطب بتواند بین دعا و روایت و قرآن رفت و برگشت داشته باشد. این مهم از در دو جهت ( از قرآن به روایت و دعا و از روایت و دعا به قرآن) و در سه سطح زیر قابل بررسی است:
– برای یک سوره بتواند روایات و ادعیه مناسب را پیدا کند یا برای یک دعا یا روایت بتواند سوره یا سوره های مناسب را بیابد.
– با مشاهده نقاط مشترک بین سوره با روایات یا دعا به گزاره های تحلیلی برای فهم بهتر دیگری برسد ( بتواند از روایت یا دعا برای فهم بهتر سوره و از سوره برای فهم بهتر روایت و دعا بهره مند شود)
– به کمک روایات و دعا فهم خود از غرض سوره را تفصیل داده و ارتقا بخشد و به کمک سوره فهم خود از غرض روایت یا دعا را تفصیلی نماید.
کتاب تدبر روایی در ادامه روند بررسی روشهای تدبر سعی در تکمیل و تتمیم این روش‌ها به وسیله روایات و ادعیه داشته، چنان که بر مدار آیه ولایت، همه روش‌ها به آن ختم شده و موجب تکمیل و اتمام آنهاست. … الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتمْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتىِ… ( مقدمه کتاب)
فرق تفسیر و تدبر روایی از دو جهت کارکرد و دامنه بهره‌مندی از روایات قابل توجه است:
- از جهت غایت و کارکرد باید گفت که در تفسیر روایی به دنبال شرح و بسط متن به کمک روایات هستیم، اما در تدبر روایی به دنبال بررسی سخنان اهل بیت علیهم السلام به عنوان ابزار فعال کننده تدبر هستیم. این روایات و ادعیه می‌توانند ابواب فهم ما را باز و به عنوان شاخصی برای فهم، زمینه علم و عمل متناسب با هر آیه و سوره را بیشتر فراهم کنند.
- در تفاسیر روایی به جمع‌آوری روایات ذیل سوره‌ها اقدام شده است، اما در تدبر روایی بر اساس روایت ثقلین فرض بر این است که هر روایتی برخاسته از از قرآن است و هرچه در قرآن است، به‌نوعی در اهل بیت انعکاس پیدا کرده است. بنابراین، استفاده فرد از روایات به روایات ذیل آیات محدود نشده و همه روایات و ادعیه را در بر می گیرد.
به این دلیل که در تدبر روایی، اعتبارسنجی روایات از طریق انطباق با قرآن است. ما در تدبر روایی از سمت روایت به‌سمت قرآن نمی‌رویم. درواقع مطلب اصلی در قرآن است؛ به همین دلیل حساسیتی در زمینه اعتبار سند روایت نیست و با دیدن مجموع روایات حول یک موضوع، کشف گفتمان اهل بیت در مورد آن و ارجاع روایات به قرآن این چالش اعتبار حل می‌شود. اگر کسی بخواهد به‌سمت ابواب فقهی و حکم‌دادن برود، باید حتماً سلسلۀ روایت را ببیند.
برای تقویت انس با روایات توجه به مسیرهای زیر کارگشاست:
- مطالعه کتب جانبی در کنار کتب روشهای تدبر خود زمینه ساز انس مخاطب با روایات است، چرا که خیلی از این کتاب دربردارنده روایات زیادی می‌باشند.
- بعد از تدبر روایی و با ورود به دوره تهلیل، مشاهده روایات تفسیری و موضوعی و نیز رجوع به ادعیه در ارتباط با سوره‌ها و موضوعاتی که داریم مطالعه می‌کنیم، سبب تقویت انس با روایات و ادعیه می‌شود.
- ورود به دوره تدبر در دعا در ادامه مسیر تدبر در قرآن، به وجهی دیگر انس با روایات و ادعیه را در مخاطب ایجاد می‌کند.
- اگر از جهت زمان با محدودیت روبرو نیستیم، می‌توان زمان مستمرهفتگی به مطالعه منابع روایی به ویژه کتبی چون نهج‌البلاغه و تحف‌العقول و نیز برخی کتب روایی تخصصی و موضوعی مانند کتاب خصال، کتاب ثواب الاعمال و عقاب الاعمال و کتاب توحید اختصاص داد.
تفاسیر روایی به طور معمول به زبان عربی بوده و فاقد ترجمه فارسی هستند. برای استفاده راحت‌تر از این تفاسیر انس با روایات و ادبیات اهل بیت علیهم السلام ضروری است.
منطق کلی تفاسیر روایی نیز مشترک است ابتدا روایات مربوط به ثواب قرائت سوره را آورده و بعد روایات ذیل آیات سوره را نقل می کنند. برخی از این تفاسیر به شرح مختصر سوره از نظر ادبی لغوی نیز پرداخته و به توضیحات و شرح بیشتری در رابطه با آیات نپرداخته است.
یکی دیگر از جنبه های متمایز تفاسیر روایی منابع مورد استفاده مفسر هست که بسته به شیعه یا سنی بودن او منابع روایات متفاوت می شود.
از دیگر تفاوتهای تفاسیر روایی در مفصل یا مختصر بودن آنهاست. نمونه‌ای از تفاسیر روایی تفسیر صافی، مصفی و اصفی از ملا محسن فیض کاشانی است که از تفسیر مفصل تا مختصر به شرح روایی آیات و سوره‌ها پرداخته است. ( برگرفته از درس اول کتاب)
این منابع در نرم افزار جامع التفاسیر موجود هستند. در این نرم افزار و نیز برنامه کاربردی قرآن نور و پایگاه جامع قرآن روایات مختلف ذیل آیات برگرفته از تفاسیر روایی مختلف قابل دسترس هستند.
برای این کار ابتدا واژگان معرف موضوعات محوری یک سوره را استخراج کرده و سپس این واژگان را در نرم افزار جامع الاحادیث نور جستجو می کنیم. با توجه به جامعیت کتاب بحار و جمع‌آوری اغلب روایات یک موضوع در آن، پیشنهاد می‌شود برای تسریع جستجو، این کتاب فیلتر شده و روایات موجود در آن مشاهده شود.
همچنین برای مشاهده ترجمه روایاتی که برای ما مبهم است، روی روایت کلیک راست کرده و با انتخاب کتب مرتبط، در صورت وجود ترجمه کتاب روایی آن را مشاهده نمایید.
روایات دارای پس زمینه و رخدادمحور برای فهم بهتر غرض سوره‌ها کارآمدتر هستند. به همین دلیل بررسی خطبه‌ها و برخی ادعیه در این راستا اولویت دارند. لذا مطالعه بخش خطبه‌های کتبی چون نهج البلاغه و نهج الفصاحه و نیز کتب دعا همچون صحیفه علویه و سجادیه برای پیدا کردن روایات ناظر به غرض در اولویت هستند.
