از یک سو قرآن برای فهم انسان‌‌ها ساده شده و درک آن دارای پیچیدگی نیست و از سوی دیگر، خود را “قول ثقیل” معرفی می‌کند. بدین ترتیب که   لازمه دریافت وجوه مختلف بیانی از قرآن، مستلزم در نظر گرفتن مسائل بسیاری است و به راحتی میسور نمی‌شود. اما به اعتبار تیسیر و ساده شدن آن باید گفت لازمه فهم و عمل به ظواهر قرآن مستلزم توجه به ظواهر آن است و حتی نیازمند به دانستن زبان عربی به صورت پیچیده نیست.

 پذیرفتن این دو مطلب مهم سرّ توجه به موقع به ادبیات و کندوکاوهای فراوان برای رسیدن به معانی بیشتر است. لذا دقت در ادبیات قرآنی نباید برای عده‌ای مانع فهم ظواهر شود و یا اینگونه القا کند که اگر کسی این قواعد را نداند نمی‌تواند سراغ قرآن برود.  ( مقدمه کتاب)

بنابراین در کتب روشهای تدبر ابتدا برای فهم عمومی قالب‌های ادبی و بیانی به صورت مجمل در کتاب تفکر مورد اشاره قرار گرفته تا فهم مخاطب وابسته به دانستن عربی نباشد. در ادامه برای ارتقای فهم و نزدیکی بیشتر به غرض سوره‌ها تدبر ادبی بیان شده است.

مطالعه این کتاب بسیار به نیاز و اشتیاق احتیاج دارد. وقتی نیاز و اشتیاق نباشد، بهتر است خوانده نشود، چون چیزی نصیبش نمی شود و اگر نیاز و اشتیاق در او فعال نشده است، بایستی خود را ملزم کند به اینکه آیات را تجزیه‌وترکیب کند. بعد می‌بیند که نمی‌تواند این کار را انجام دهد، بنابراین مجبور می‌شود به کتاب رجوع کند.

از نظر زمان، اگر کسی در حوزه علمیه باشد، می‌تواند بعد از کتاب مقدمات این کتاب را شروع کند. چون آنها عربی می ‌خوانند و به‌راحتی می‌توانند این کتاب‌ها را پیش ببرند. افرادی که کتاب‌های قبلی – دوره عمومی- را می گذرانند، به شرط داشتن نیاز و اشتیاق و البته زمان می توانند دو کتاب را همزمان  با هم بخوانند؛ مثلاْ کتاب کلمه و کتاب ادبی

همانطور که از عنوان کتاب برمی‌آید، در تدبر ادبی به دنبال آن هستیم که ادبیات چگونه در خدمت انتقال غرض سوره به متکلم است. بنابراین اصل در این کتاب دریافت غرض و ارتقای آن به کمک ادبیات است.  

لذا برای رعایت اختصار سعی شده است مطالب به صورت مختصر بیان شود و تنها مطالبی که لازم است، با تأکید بیشتری بیان شود، گفته شده است. لذا مطالب کتاب حاضر برای کسی که در سطح کتاب صمدیه شیح بهاء (ره) اطلاعات داشته باشد مفید و در غیر این صورت ممکن است در پاره‌ای موارد دارای ابهاماتی باشد.( مقدمه کتاب)

عربی را باید انقدر خواند تا فهمید. مهم‌تر از همه تمرین است. اگر فرد تمرین نکند، یاد نمی‌گیرد. خیلی مهم است که غیر از کتاب ادبی یک و دو و سه دستتان به سمت تجزیه‌وترکیب برود. فرد باید تشخیص دهد که فاعل و مفعول در جمله چیست؛ لذا فرد موقعی باید تدبر ادبی را بخواند که فرصت برای تمرین داشته باشد.

یکی از این موانع، عجله در یادگیری است و دیگری از دست دادن اعتماد به نفس است. اگر کسی بتواند این دو مانع را برطرف کند فهم در او رخ می‌دهد. عامل دیگر این است که فرد می‌خواهد قراردادی بفهمد؛ مثلاً تمییز و حال را می‌خواهد براساس قرائن ظاهری تشخیص دهد نه اینکه براساس مفهوم واقعی آن تشخیص دهد.

همه ادبیات فطری را می‌فهمند ولی ممکن است دلالت هایش را نمی فهمند. اگر کسی بگوید که استعدادش را ندارم باید بگوییم که پس چطور تو حرف می زنی؟ حرف‌زدن دلالت بر این دارد که تو استعدادش را داری. مانع بزرگ این است که افراد فکر می‌کنند استعداد عربی‌فهمیدن را ندارند در حالی که این القا نادرست است. هر کسی که بتواند تعجب کند، حصر را بفهمد و تأکید را بفهمد می‌تواند از عهده عربی‌خواندن بر بیاید.

چنین ابهاماتی تا حد زیادی طبیعی هستند؛ چراکه

• نحوه استفاده از ادبیات برای جمع بندی سوره و ارتقای دریافت خود از غرض سوره به کتاب ادبی ۳ موکول شده است. در ادبی ۱ و ۲ بیشتر تمرکز بر معرفی قالب ها و کارکرد آنها در فهم آیه هست. به‌جای اینکه مطالب را درخود این کتاب ادغام کنیم، برای کتاب یک کتاب تمرینی گذاشته شده که به ابهامات مخاطب در مطالعه این دو کتاب پاسخ می‌دهد.
• اساساً بحث‌های ادبی پرچالش هست. دو نفر که ادبیات می‌دانند، مدت‌ها با هم بحث می‌کنند که اعراب آیه این هست یا نیست. ادبیات قرآن خاص است؛ مثلاً شرط در قرآن انواع و اقسامی دارد که هر کدام حالتی دارد. بعداً که وارد آنها می‌شویم، می‌بینیم که پربحث هستند. پیشنهاد می‌شود مخاطب با این بحث‌ها ذهن خود را آماده کند و ببیند هر کدام از این بحث‌ها منتج به چه گزاره‌ای می‌شود

 در بین کتاب‌هایی که اعراب قرآن کار کردند؛ بعضی‌ها قوی‌تر هستند و بعضی‌ها ضعیف‌تر هستند. بعضی مواقع شما باید به دو الی سه  تا از این کتاب‌ها مراجعه کنید و ببینید آن اعرابی که خودتان مشخص کردید آیا با اعراب کتاب یکی است یا خیر. 

• «اعراب القرآن» آقای محی‌الدین درویش قرن ۱۵: این، کتاب خوبی است و مطالبش نسبتاً دقیق است.
• در قسمت پایین نرم‌افزارجامع التفاسیر قسمت تجزیه‌وترکیب وجود دارد. به‌صورت پیشفرض کتاب «الجدول فی اعراب القرآن» آورده شده که مربوط به آقای صافی است که درقرن ۱۴ نوشته شده است. این کتاب هم بد نیست. ممکن است بعضی موارد را نوشته باشد و بعضی‌ها را ننوشته باشد؛ ولی چون این کتاب نسبتاً جامع‌تر بوده در جامع التفاسیر پیش فرض قرار گرفته است.
• کتاب بعدی «اعراب القرآن» مُحاص است که مربوط به قرن ۴ است. از نظر اعتبار خوب است؛ چون خیلی قدیمی است.
• کتاب «اعراب القرآن» که سه نویسنده دارد به نام‌های حمیدان و قاسم و دعاس مربوط به قرن ۱۵ است.
• کتاب «الموصوئه المفرد القرآنیه» که مربوط به اَبیاری است.

در کتابخانه نرم افزار جامع التفاسیر، اغلب کتب اعراب القران موجود است. در سایت نور هم تجزیه و ترکیب قران موجود است

برای شما لازم است هم به‌صورت حال معنا کنید و هم مفعول مطلق و در هر دو حالت بگویید که چه معانی‌ای استخراج می‌شود. کسی که می‌خواهد تدبر ادبی عمیق کار کند، باید با اقوال مختلف آشنا شود. مهم این است که بداند حال یا مفعول مطلق چه معنایی دارد که اگر در جمله هر کدام در نظر گرفته شود بتواند براساس آنها آیه را معنا کند.

اگر کسی نتوانسته این کار را بکند، باید دوباره کتاب تدبر ادبی یک و دو را بخواند. از اینکه دوباره این کتاب را بخوانید احساس کسرشأن‌بودن نداشته باشید.

در کتاب ذیل توضیح اغلب قالب های ادبی به دلالت هریک از آنها اشاره کرده است. در کتاب مکملادبی ۱ یعنی تحلیل جایگاه کلام در ساختار انسان هم مانند کتاب عناصر ساختار وجودی انسان به برخی از دلالت‌ آیات اشاره شده است.