چیستی روشهای قرآن به قرآن
کتاب روشهای تدبر قرآن به قرآن بعد از کتاب روشهای تدبر سوره‌ای و مبتنی بر آن، پنجمین جلد از روشهای تدبر در قرآن است. این کتاب دربرگیرنده مجموعه روش‌هایی است که به ما امکان میدهد از یک قسمت قرآن به بخش دیگر آن حرکت کرده و از ظرفیت سایر بخش‌های قرآن برای فهم بهتر یک قسمت استفاده نماییم. مبنای این روش‌ها ویژگی مثانی بودن قرآن است. حضرت علامه طباطبایی مثانی بودن قرآن را بدین صورت تعریف میکند: «قرآن مثانی است از آن جهت که بعضی از آیاتش انعطاف به بعضی دیگر دارد، و هر یک دیگری را شرح و بیان میکند، بدون اینکه اختلافی در آنها یافت شود.»
بنابراین می‌توان گفت روشهای تدبر قرآن به قران بر دو اصل استوار است:
1- آیات و کلمات قرآن همگی نظامی یکپارچه دارند و می‌توان از این نظام یکپارچه در تفسیر همدیگر بهره جست.
برای بهره جستن از این نظام یکپارچه قرآن، فهم یکپارچگی نظام واحد و یکپارچه سوره بسیار به ما کمک میکند و تبیین و تفسیر قرآن به قرآن را غنای ویژه میبخشد.
ضرورت روشهای تدبر قرآن به قرآن
ما قرآن می‌خوانیم تا بتوانیم در زندگی به آن مراجعه کنیم. هر قدر رجوع ما به قران حداکثری و همیشگی باشد، بهره ما از قرآن در موقعیت‌های زندگی بیشتر میشود. برای اینکه بتوانیم به قران رجوع حداکثری داشته باشیم، در گام اول لازمه رفت و برگشت در قرآن برای ما شیرین و البته همراه با دریافت باشد. استمرار سیر و رفت و برگشت در قرآن به ما امکان شناکردن در دریای عمیق آن را میدهد و روشهای تدبر قرآن به قرآن درصدد هستند تا چنین امکان را برای ما به وجود آورند.
نادیده گرفتن تدبر قرآن به قرآن ممکن است به بی پاسخ ماندن خیلی از سؤالات ما در ارتباط با قرآن منجر شود. همچنین ممکن است ما ناگزیر شویم برای پاسخ به غیر قرآن رجوع کنیم و پیش فرض ها و معلومات بشری را مبنای پاسخ به این سؤالات قرار دهیم که در این صورت دچار انحراف خواهیم شد.
چگونگی تدبر قرآن به قرآن
– در تدبر قرآن به قرآن می‌خواهیم از یک جای قرآن به جای دیگر آن حرکت کنیم. از طرفی قرآن شامل سوره ها، آیات، موضوعات و کلمات می‌باشد. هر کدام از این اجزای قرآن میتواند مبدأ یا مقصد حرکت ما در تدبر قرآن به قران قرار گیرند.بنابراین ممکن است:
- برای مطالعه سوره‌ای، از سایر سورهها و آیات قرآن بهره گیریم و این موضوع فصل اول کتاب و البته مهم‌ترین فصل آن است.
- برای مطالعه آیاتی، از سایر سورهها و آیات قرآن بهره گیریم و این موضوع فصل دوم کتاب قرآن به قرآن است.
- برای کشف و پژوهش پیرامون موضوعاتی، از سورهها و آیات قرآن بهره گیریم و این موضوع فصل سوم کتاب می‌باشد؛ بخشی که توجه بدان برای پژوهیدن در قران بسیار ضروری است.
- برای فهم معانی کلماتی، از آیات و سوره‌های قرآن بهره گیریم و این موضوع فصل چهارم و آخر کتاب می‌باشد. این فصل ضمن اینکه توان تدبر در کلمات را از محدوده یک سوره به کل قرآن توسعه میدهد، در پژوهش‌های قرآنی و نیز شناخت عرف قرآن بسیار راهگشاست.
بنابراین کتاب قرآن به قرآن در چهار فصل ارائه شده و هر فصلی دارای دروسی است. درس‌های ارائه شده مانند مجلدهای پیشین همراه با تمرین است و در هر یک، خواننده محترم علاوه بر مطالعه، لازم است خود را در مقام تحقیق نیز قرار دهد.
پیش نیاز تدبر قرآن به قرآن
برای به کارگیری تدبر قرآن به قرآن در مطالعه این کتاب آسمانی موارد زیر لازم و ضروری است:
- اول اینکه ما در سوره تدبر کرده و به غرض هدایتی آن نزدیک شده‌ایم و اکنون نیاز به توسعه دریافت‌های خود از سوره را وجدان کنیم؛
- دوم اینکه ما منطق تدبر قرآن به قران را بدانیم و پذیرفته باشیم. برای تحقق این مهم در مخاطب، کتاب در بخش فاتحه منطق این روش را از تفسیر المیزان بیان کرده است.
- سوم اینکه به اندازه کافی با آیات و سوره‌های قران مأنوس باشیم. برای انس با قرآن ضمن آنکه باید زندگی خود را وابسته به فهم کتاب آسمانی بدانیم، لازم است تا مرتب و مکرر سورهها و آیات آن را مطالعه، بررسی و قرائت کنیم. لذا از ویژگی‌های این کتاب، مرور مکرر سورهها و آیات آن می‌باشد. ضمن اینکه نکاتی در خصوص انس با قرآن در انتهای فاتحه کتاب ذکر شده، دفاتر تمرین قرآن به قران در این جهت نیز در انتهای کتاب آمده است. البته مطالعه این دفاتر و آغاز ختم قرآن از همان ابتدای ورود به قرآن به قرآن به مخاطب توصیه می شود.
نحوه ارزیابی
-تدبر قرآن به قرآن درصدد است تا مخاطب بتواند قرآن را یکپارچه ببیند؛ تحقق این مهم مستلزم تحقق شاخص‌هایی چون کشف ارتباط بین سورهها با هم، کشف ارتباط بین کلمات در عرف قرآن، کشف ارتباط بین موضوعات در قرآن و نیز بسط یک آیه – یک حقیقت، داستان یا امر- در کل قرآن است.
بنابراین برای خودارزیابی قرآن به قران می توان یک سوره یا آیه یا موضوع یا کلمه را انتخاب کرد و با کمک روشهای مرتبط با آن در کتاب، فهم خود در ارتباط با آن را توسعه داد.
به تبیین و تفسیری و باز شدنی که قرآن توسط خود انجام میدهد تفسیر قرآن به قرآن گفته میشود..کسانی که معتقد به وجود چنین تفسیری هستند، برای همه قرآن حیثیتی قائلاند که میتواند ابهامات افراد را با رجوع به سایر آیات و سورهها برطرف نماید.
تدبر در هر سوره عبارتست از کشف غرض هدایتی آن سوره است که به صورت خاص و ویژه انسان را به باورها و رفتارهایی دلالت داده و هدایت میکند و در قالب موضوعات مختلفی در سوره تبیین شده است.ذر تدبر قرآن به قرآن می خواهیم همه قرآن را با هم در راستای غرضی مشترک ببینیم. در این صورت امکانات فهم و انس قرآن در ما به صورت ویژهای افزایش یافته و میتواند خلأ احتمالی فهم ما را جبران کند.
برای بهره جستن از نظام یکپارچه قرآن، فهم یکپارچگی نظام واحد و یکپارچه سوره بسیار به ما کمک میکند. در واقع تدبر قرآن به قرآن، تبیین و تفسیر قرآن به قرآن را غنای ویژه میبخشد.
برای ارتقای انس با قرآن به کمک کتاب قرآن به قرآن توجه به نکات زیر ضروری است:
- برای انس با قرآن ضمن آنکه باید زندگی خود را وابسته به فهم کتاب آسمانی بدانیم، لازم است تا مرتب و مکرر سورهها و آیات آن را مطالعه، بررسی و قرائت کنیم..
- از آنجایی که مبنای این کتاب بر انس با قرآن استوار است، تعمیم تمارین در سوره‌های مختلف میتواند توفیق انس را در خواننده محترم به شکل ویژهای افزایش دهد.
- در انتهای کتاب پیشنهادی برای تهیه یک دفتر شده است که مخاطب محترم با تدارک چنین دفترچه‌ای زمینه‌ای مناسب برای انس با قرآن پیدا خواهد کرد. بدین ترتیب برخی از تمرین‌ها که نیاز به تدریج در مطالعه و دقت بیشتر دارد به آن دفتر ارجاع داده شده است.
تدبر قرآن به قرآن بر “مثانی” بودن قرآن استوار است. مثانی بودن قرآن به عطف دو قسمت یا بخش از قرآن با هم اشاره دارد، نتیجه توجه به این عطف، فهم بهتر بخش اول به کمک بخش دوم است. به حصر عقلی قرآن از کلمه، موضوعات، آیات و سوره ها تشکیل شده است. پس برار فهم بهتر هریک از آنها، می‌توان به کلمات، موضوعات، آیات و سورهها مراجعه کرد. بدین ترتیبی تنوعی از حالات و روشهای قرآن به قرآن به دست می‌آید.
منطق کلی کتاب براین حصر استوار است. بدین ترتیب که در فصل اول، برای مطالعه سوره‌ای از سایر سورهها و آیات قرآن بهره گرفته، در فصل دوم، برای مطالعه آیاتی از سایر سورهها و آیات قرآن بهره برده؛ در فصل سوم برای کشف و پژوهش پیرامون موضوعاتی به سورهها و آیات قرآن رجوع کرده و در فصل چهارم، برای فهم معانی کلماتی، آیات و سوره‌های قرآن را محل توجه قرار داده است. البته در دروس کتاب همه حالات ذیل هر فصل لزوماً ذکر نشده و انواع دیگری هم قابل تصور است. ( برگفته از مقدمه کتاب)
تدبر قرآن به قرآن توان تدبر را که به کمک همراهی با سوره‌های کتاب تدبر سوره‌ای می‌بایست فعال می‌شد ، توسعه داده و تقویت میکند. همانطور که روشهای تدبر قرآن به قرآن بر تدبر سوره‌ای استوار است و آن را توسعه میدهد، توان تدبر فعال شده در کتاب تدبر سوره‌ای را هم تقویت کرده و توسعه میدهد.
خیر. فراگیری و به کارگیری فصل اول کتاب که در آن به بررسی سوره در بستر کل قرآن پرداخته میشود، از جهت آموزش کتاب در اولویت قرار دارد. در این بین توسعه تدبر سوره ای از یک سوره به زوج سوره، بیش از هر چیز اهمیت دارد. فصول دوم تا چهارم کتاب بیشتر از جهت تقویت توان پژوهشی در مخاطب حائز اهمیت هستند و در مرتبه بعد قرار می‌گیرند.
در برخی از دروس کتاب که سوره های جدید به سوره های قبلی اضافه میشود، از جهت یادگیری اولویت روی سوره‌های جدید است؛ لیکن از جهت امتداد سورهها در زندگی لازم است این سورهها با تأکید بر نقاط مشترک با سوره‌های قبل مورد توجه ما قرار گیرند. در واقع وقتی تمرکز بر پیوند سورهها با هم قرار می‌گیرد، مجموع سوره‌های جدید و قبلی در معرض توجه ما قرار می‌گیرند.
