چیستی روشهای تدبر سورهای
کتاب تدبر سوره ای چهارمین جلد از مجموعه عمومی کتب تدبر در قرآن است. تدبر سوره ای عبارت است از بررسی یکپارچه یک سوره به گونه ای که مخاطب اصلی و فرعی بودن موضوعات، یا احکامی و تفصیلی بودن آنها را تشخیص دهید و بتواند یکپارچگی همه موضوعات و حقایق سوره را با محوریت یک آیه دریابد، آیه ای که از آن به آیه کلیدی یاد می شود.
هر سوره محدوده ای از آیات و حقایق قرآن است که در حصن سوره قرار گرفته‌اند. آیات سوره به خاطر حدودی که سوره ایجاد کرده، از سایر آیات و حقایق قرآن متمایز شده‌اند. از این رو هر سوره ای ما را به وجهی به غرض کلی قرآن که هدایت است، منتقل میکند؛ هر سوره -به جز یک مورد- با بسم الله الرحمن الرحیم شروع می‌شوند، به همین دلیل جلوه ای خاص از رحمت خداوند را برای مخاطب نشان میدهد.
ضرورت و چرایی روشهای تدبر سورهای
هر سوره از سوره های قرآن شأنی از هدایت را بر عهده دارد که متناسب با مقطع رشد انسان و جامعه، منحصر به فرد است همچنین هر سوره، دارای شأنی از علم و معنویت منحصر به فرد است که در تمام شئون، قالب، محتوا، غرض، چینش موضوعات و … این موضوع نمود دارد. به کارگیری روش های تدبر سورهای موجب می شود حیثیت یک پارچه سورهای در نظر مخاطب ظاهر شده؛ تفکر و تعقل و تدبر مخاطب تحریک شده که تا حد امکان به غرض هدایتی سوره و فضای منحصر به فردی که سوره ایجاد میکند نزدیک شود.
بدین ترتیب هر قدر بتوانیم یکپارچگی موضوعات و حقایق سوره و جنبه های منحصر به فرد آن دریابیم، بیشتر می‌توانیم آن سوره را در زندگی انعکاس دهیم و برای تحقق غرض هدایتی آن در زندگی برنامه ریزی نماییم؛ چراکه در این نگاه سوره را یک بسته کامل از حقایق و احکام و آسیب شناسی و … می‌بینیم. در واقع ندیدن سوره و نگاه سوره ای نداشتن، قدرت ما را در برنامه ریزی و عملیاتی نمودن قرآن به شدت کاهش می دهد.
چگونگی تدبر سورهای
گام اول در تدبر سورهای موضوع یابی آیات و طبقه بندی ترتیبی سوره است، تا بتوانیم همه موضوعات را به صورت یک پارچه ذیل یک موضوع کلی مشاهده نماییم. در کتاب تدبر سورهای این گام همراه با تدبر در سوره مبارکه واقعه طی میشود.
گام دوم طبقه بندی موضوعی آیات یک سوره است؛ این طبقه بندی بر اساس موضوعات چون انسان، جریان‌های اجتماعی و مواردی است که در اغلب سوره‌های قرآن قابل مشاهده است. در این نوع طبقه بندی یکپارچگی سوره با محوریت آیه کلیدی معرف آن موضوع در سوره تحلیل میشود. در کتاب تدبر سوره ای این گام همراه با تدبر در سوره مبارکه حاقه، معارج و مزمل طی میشود.
گام سوم طبقه بندی حقایق یک سوره با نگاه رتبی یا مرتبه ای است؛ این نوع از تفکیک حقایق سوره امکان یک پارچه دیدن سوره را در نظام رتبی ایجاد می کند و زمینه علم و دریافت مخاطب را به حقایق فراهم میکند. در کتاب تدبر سورهای این گام همراه با تدبر در سوره مبارکه ق طی میشود.
گام چهارم بررسی و مشاهده یک موضوع در سوره و بررسی کل سوره براساس آن می‌باشد؛ در واقع در این گام با محوریت یک موضوع یکپارچگی کل سوره را می‌بینیم و جریان آن موضوع را در مراتب مختلف مورد مشاهده قرار می‌دهیم. در کتاب تدبر سورهای این گام همراه با تدبر در سوره مبارکه مرسلات طی میشود.
گام پنجم آشنایی با مفهوم احکام و تفصیل در سوره و موضوعات مرتبط با آن است؛ به نحوی که مخاطب بتواند حقایق محکم یک سوره را تشخیص دهد، سیر جریان حقایق از احکام به تفصیل را ببیند، چگونگی ظهور این حقایق محکم را در بسترهای مختلف مشاهده نماید( تفصیل) و سیر انعکاس حقایق محکم در زندگی و نزدیک شده به آن حقایق ( تفصیل به احکام) را دریابد. در کتاب تدبر سوره ای این گام همراه با تدبر در سوره های مبارکه فصلت، یس، قمر و الرحمن طی میشود.
در مجموع کتاب تدبر سوره ای مشتمل بر 10درس می باشد که از طریق گام های پنجگانه فوق درصدد است سیری را ایجاد کند که مخاطب به دریافت سورهای از آیات قرآن نائل آید.
«گوهر نیاز» پیش نیاز تدبر سورهای
شرط لازم برای فهم قران در هر سطحی برخوداری از طهارت متناسب با آن است لذا اهتمام به جنبه های عملی سوره و برنامه ریزی برای به کارگیری همه ظرفیت ها در راستای پیاده سازی سوره در زندگی، پیش نیاز این دوره می‌باشد. همچنین مطالعه کتاب های مقدمات تدبر در قرآن و روشهای تفکر در قرآن و روشهای تدبر کلمه‌ای قبل از این کتاب توصیه میشود.لت ایشان میتواند او را به عملی متناسب با نقشه زندگی او واقف سازد.
نحوه ارزیابی
روشهای تدبر سوره ای به دنبال آن هست تا مخاطب بتواند سوره را یکپارچگی ببیند. در این صورت او با فهم ارتباط بین آیات و موضوعات یک سوره، به نظم موجود بین موضوعات آن سوره می‌رسد. تحقق این مهم در خود را می توان با مشاهده هریک از موارد زیر جستجو کرد:
- اینکه وقتی یک سوره را می خوانیم احساس همراهی با موجود کریم، شریف و مجید را داشته، آن را حی و زنده بیابیم، به نحوی که همراهی با آن در ما احساس اطمینان ایجاد کند.
- اینکه بتوانیم آیات یک سوره را طبقه بندی نموده، موضوعات جزئی را به موضوعات کلی تبدیل کرده و نهایتا به یک موضوع کلی برسیم و بر اساس آن غرض هدایتی سوره را بیان کنیم.
- اینکه بتوانیم یک موضوع را در یک سوره مشاهده نموده و سوره را بر اساس آن بررسی کنیم ( مطالعه موضوعی سوره)
- اینکه بتوانیم احکام و تفصیل سوره و سیر از احکام به تفصیل و از تفصیل به احکام را مشاهده کرده و از هم متمایز ببینیم.
در درس دوم کتاب مقدمات تدبر دریافتیم انسان بر اساس قوای ادراکی خود ابتدا با قرآن انس می‌گیرد، بعد میتواند در آن تفکر نماید، سپس در آن تعقل نموده و در مقام جمعبندی سوره در آن تدبر میکند. همه این موارد در نهایت به عمل به سوره‌های قرآن و زندگی با آنها ختم میشود.
کتاب مقدمات، انس و عمل به سورها را تقویت می‌کرد، در کتاب روشهای تفکر، تقویت تفکر و در کتاب تدبر کلمه‌ای تقویت تعقل به برکت همراهی با سوره‌های قرآن مطلوب بود، در کتاب تدبر سورهای مخاطب به طور تفصیلی با ابعاد تدبر در سورهها و انواع یکپارچه بینی محتوای آنها آشنا میشود. غرض سورهها همان حقیقتی است که همه آیات و محتوای سوره با محوریت آن در کنار یک دیگر قرار می‌گیرند و روشهای تدبر سورهای به ما کمک می‌کنند به غرض سورهها نزدیک شویم.
فراموش نکنیم که تدبرو عاقبت نگری هم مانند تفکر و تعقل یکی از قوای آدمی و توان‌های اوست و به برکت سوره‌های قرآن و تدبر در آنها، این توان در معرض شکوفایی قرار می‌گیرد.
ما از کتاب مقدمات تدبر به صورت سوره به سوره تدبر کردن را آغاز کردیم و این موضوع در کتاب تفکر و کلمه ای هم ادامه یافت. لیکن در کتاب تدبر کلمه‌ای از طریق توجه به کلمات و روابط بین آنها به سمت دریافت غرض سوره حرکت می‌کردیم، همچنانکه در کتاب تفکر با دقت در دیدنی‌ها و شنیدنی‌های سوره و روابط بین آنها و نیز جمعبندی فهم خود در قالب نمودار، به دریافت غرض نزدیک می‌شدیم.
اما در کتاب سورهای سعی بر آن است ظرفیت‌های هر سوره را به اعتبار سوره بودنش بشناسیم و با استفاده از این ظرفیت به غرض سوره نزدیک شویم. کنار هم قرار دادن کلمات و موضوعات در کنار یکدیگر به تشکیل جامعه ای از کلمات به نام سوره منجر میشود. بدین ترتیب هر سورهای نسب به سایر سورهها تشخص می‌یابد، فضای منحصر به فردی از موضوعات، حقایق، شخصیت‌ها و … را ارائه میدهد، شأن علمی و معنوی منحصر به فردی داشته و به عنوان یک بسته هدایتی ویژه توان‌های مختلف انسان را در مسیر رسیدن به مقصد فعال میکند. ( برگرفته از مقدمه کتاب)
سوره‌های این کتاب از چند جهت قابل توجه هستند:
- اول اینکه در اغلب این سورهها، معاد و حیات اخروی انسان یکی از موضوعات محوری می‌باشد. از آنجایی که حیات اخروی انسان همان عاقبت نهایی او می‌باشد، این سورهها توجه مخاطب را مخاطب را به عاقبت زندگی و عاقبت اعمال بیش از پیش جلب میکند. در تدبر هم به دنبال فهم عاقبت نیک و نزدیک شدن به آن هستیم؛ بنابراین زندگی با سوره‌های کتاب به طور تکوینی تدبر را در مخاطب فعال میکند.
- دوم اینکه در روایات به طور ویژه به قرائت اغلب سوره‌های این کتاب توصیه شده و برا آنها ثواب و خواص زیادی را بیان شده است. ثواب قرائت سورهها دلیلی بر یکپارچه بودن فضای یک سوره است که آن فضا با ثواب و خاصیت در نظر گرفته شده هماهنگ است. علت بیان نکردن ثواب قرائت سورهها در کتاب، ایجاد تمرکز به مضامین سوره است. ( برگرفته از مقدمه کتاب)
- سوم اینکه این سورهها از جزء های ۲۶ و ۲۷ و ۲۹ قرآن کریم انتخاب شده‌اند و برخلاف کتب قبلی در این کتاب خبری از سوره‌های کوتاه نیست. وقتی سورهها بلندتر می‌شوند، ضرورت استفاده از روشهایی مانند تدبر سورهای که کل‌نگر هستند و ما را سریع‌تر به غرض هدایتی سوره نزدیک می‌کنند، ضروری‌تر است.
سورهای نگاه کردن به ما امکان تشخص دادن به سوره را میدهد و این میتواند توان دوستی و انس و تألیف ما را با سورهها بیشتر کند و این ارتباط را ذخیره دائمی آخرت ما نماید. هر سورهای را به وجهی زیبا ملاقات و از آن برای همیشه عمر خود حظ معنوی، عاطفی و علمی ببریم.
همچنین در مطالعات سورهای سعی میشود به منافع مختلفی که یک سوره در ارائه حجت و طریقت حق دارد تأکید شود. بر این اساس کشف حقیقت و نکات کاربردی از سوره به صورتی که در زندگی فرد، سوره خود را نشان دهد بسیار با اهمیت است. ( مقدمه کتاب تدبر سوره ای)
از گزاره‌های تفسیر در دو نقطه از تدبر در قرآن می‌توان بهره گرفت:
- اول وقتی که در یک سوره تدبر کرده‌ایم و می‌خواهیم برداشت‌های خود را ارزیابی کرده و اصلاح کنیم، در این صورت با رجوع به تفسیر از در تعارض نبودن برداشت‌ها با فهم مفسر اطمینان حاصل می‌کنیم. در کتابهای قبل که سورهها اغلب کوتاه بودند، از تفسیر بیشتر در این راستا استفاده می‌شد.
- دوم وقتی که از تفسیر یا گزیده نکات آن برای انس با سوره و آشنایی با مضامین آن استفاده می‌کنیم. در سوره‌هایی که بلندتر هستند، این نوع استفاده از گزیده تفسیر در ابتدای تدبر در سوره کارگشاست. به همین دلیل در کتاب تدبر سوره ای هم در ابتدای دروس نکات تفسیری سوره ذکر شده است.
