کمک آموزشی؛درس اول روشهای تدبر سوره‌ای
کتاب چهارم ازمجموعه دهگانه روشهای تدبر در قرآن کتاب روشهای سوره ای نام دارد. در صورتی که پس از مطالعه کتاب و حل تمارین، نیاز به مرور یا تثبیت دارید
تدبر به معنای توجه به عاقبت چیزی است. تدبر در قرآن به معنای توجه به عاقبت در نظر گرفته شده برای کلمات، آیات و مضامین سوره است.
در یک کلام مختصر، تدبر در قرآن به معنای اینست که انسان عاقبت کلام وحی را متناسب با ظرف خود متوجه شده و در راستای آن عاقبت قرار گیرد. مهم است که انسان بداند خداوند از او چه خواسته است. لذا در این بررسی لازم است عاقبتی که خداوند برای بنده در نظر گرفته است را متوجه شود. حال ممکن است عاقبت مضمون و غرض کل سوره یا آیه ای خاص و یا یک کلمه باشد.
برای این منظور جریان افق دید و برنامه ریزی برای عمل و اصلاح نیز در ساحت تدبر وارد می شود.
(درس سوم/ عنوان تدبر در قرآن)
تدبر به معنای « توجه به عاقبت چیزی » است و از امکان ها و نعمت های ویژه خداوند به انسان است؛ زیرا با این امکان فرد می تواند:
امکان ارزیابی از هر کار و وضعیتی را داشته باشد.
در عاقبت هر کاری اندیشیده،
معیارهای خوش عاقبتی و بدعاقبتی آن را سنجیده،
عاقبت آن کار را شناخته،
آن عاقبت را در معرض توجه خود قرار داده،
و قوای علمی و عملی خود را در راستای آن عاقبت قرار دهد.
همچنین با قوّه تدبر، انسان می تواند غرض پدیدار شدن چیزی را مورد بررسی قرار داده، ارتباط آن را با غایت و
عاقبت خود بسنجد.
(درس دوم/ عنوان تدبر در واژه ها، آیات و سوره ها)
تفسیر بیان کننده معنای متن است، معنایی که شارع مقدس از آیه و کلمه مدنظرش بوده است. طبیعتا کسی می تواند معنای متن را بگوید که کاملا معنای متن را درک می کند. پس مفسر پیامبر گرامی اسلام و به تبع ایشان اهل بیت ع هستند و بعد از آنها، مجتهد جامع الشرایط که دین را، ادبیات را، کلام خدا را، منطق و اصول را می داند و می تواند از معنای آیه پرده بردارد. پس برای معنای آیه باید به تفسیر مراجعه کرد.
بعد از شنیدن معنای یک آیه، فهمیدن آن معنا و تطبیق دادن آن با زندگی برای به کارگیری، تدبر می شود.
تفسیر و تدبر دو عالم متفاوت دارند.
به بیانی دیگر، تفسیر مربوط به متن است، تدبر مربوط به انسان.
شما با تفسیر متن را توضیح می دهید ولی در تدبر اصلا ادعا نمی کنید که متن را توضیح می دهید. قصد شما فهم غرض متن و پیاده کردن آن در زندگی است. لذا تفسیر شبیه تنزیل، تدبیر، از شئونات الهی است ولی تدبر مثل تفکر، تعقل، از شئونات انسان است. چنانکه شما وقتی تفکر می کنید ادعا نمی کنید که متن را دارید توضیح می دهید. می گویید می خواهم متن را بفهمم. برای همین عالم این دوتا جداست.
تفسیر بیان معنای متن. تدبر تلاش ما برای فهم درست غرض خدا از این متن و تلاش برای پیاه سازی آن در زندگی است.
- فراهم آوردن شرایط طهارت و پیشرفت همه جانبه در آن
حداقل کاری که انسان باید در ارتباط با این مسأله انجام دهد انجام واجبات و دوری از محرمات است.
- فراهم آوردن شرایط لازم برای تفکر و فهم آیات قرآن
- نظر به قرآن به انگیزه و قصد هدایت
- خواندن قرآن با نظم و چینشی متناسب
- دراست قرآن (مکرر خواندن قرآن، مرور مرتب)
- بررسی آیات بر اساس چارچوب علمی
- جامع نگری در آیات
(درس سوم/ عنوان مقدمات تدبر در قرآن)
برای رسیدن به مقاصد تدبر میتوان از روش های مختلف بهره جست. این روش ها به عنوان تسهیل کننده های مراحل و مراتب تدبر است و می توانند سرعت و دقت بهره مندی ما را افزایش دهند. این روش ها بر اساس قالب و ظواهر کلمات، آیات و سوره های قرآن شکل گرفته و مبتنی بر روش ها و مهارت های تفکر و تعقل هستند. بنابراین ماهیت این روش ها از سنخ روش های تفکر و تعقل بوده و متناسب با قالب و اسلوب قرآن تعریف می شوند لذا می توان این روش ها را در چند گروه زیر تقسیم بندی کرد:
الف. روش های تدبر با توجه به شیوه های تفکر
ب. روش های تدبر بر روی کلمات سوره ها
ج. روش های تدبر در قرآن به کمک قرآن
د. روش های تدبر قرآن به کمک روایات
ه. روش های تدبر با محوریت سوره های قرآن
و. روش های تدبر بین سوره ای
ز. روش های تدبر بر روی قالب های ادبی قرآن
(درس سوم/ عنوان روش های تدبر در قرآن)
کتاب های روش های تدبر به صورت خودخوان نوشته شده اند ولی شرکت در دوره های تدبر می تواند به فهم و عمل بهتر به این مطالب کمک بسیاری کند.
فاتحه و سه درس اول کتاب و بخش ملحقات در کتاب مقدمات تدبر از اهمیت بسیاری برخوردار هستند و لازم است به طور پیوسته مطالعه شود و بر روی آن تمرکز و مکث صورت گیرد. دوستانی که مشغول گذراندن دوره ها هستند می توانند سه درس اول کتاب را خودخوان مطالعه کرده و سوالات خود را در جلسات از مربی خود بپرسند.
در کتاب مقدمات تدبر همه سوره های ارائه شده با یک سیر و مراحل مشترک و مشخص ذکر شده اند و مخاطب می تواند با مطالعه دروس و انجام تمارین به فهم قابل توجهی از مطالب دست یابد.
زندگی با سوره به این معناست که ما سوره را به موضوعاتش و غرضش تحلیل کنیم و این را در حافظه مان حفظ کنیم. بعد سعی کنیم یک هفته مسائل زندگی خودمان را با رویکرد این تحلیل نگاه کنیم. هر اتفاقی که می افتد از منظر این سوره ببینیم. مثلا سوره ناس را که می خوانیم ببینیم چه قدر وسوسه می شویم و چه قدر وسوسه در زندگی هست یا چه قدر ما از رب ناس، ملک ناس، اله ناس کمک گرفتیم؟ اصلا آیا رب ناس، ملک ناس در زندگی هست یا نه؟ اگر نیست پس کجاست؟ پیدایش کنیم کجا رفته؟ باید واژه ها را بخوانیم ببینیم رب ناس یعنی چه؟ ملک ناس یعنی چه؟ اله ناس یعنی چه؟ بعد در هفته پیدایش کنیم. باید موضوعات و غرض یک سوره در هفته دیده بشود.
با توجه به معنایی که از واژه آورده شده، مصداق هایی از این معنا را پیدا می کنیم.
دقت داشته باشیم که اینجا، مترادف یا مفهومِ واژه منظور نیست. ما تا تصویری از چیزی نداشته باشیم، نمی توانیم آن را بشناسیم. تصویر سازی به این معناست که استعمال های دیگر واژه را مطابق با معنایی که از واژه داریم در زندگی پیدا کنیم و ببینیم. این کار به فهم بهتر واژه کمک می کند. به طور مثال برای واژه اعوذ که به معنای پناه بردن است میتوان پناهگاه، آغوش مادر، و چتر را تصویرسازی کرد.
منظور از گزاره، جملاتی با اسناد خبری است که در فارسی از آن به نهاد و گزاره، در عربی به مسند و مسندالیه و در منطق به موضوع و محمول تعبیر میشود. از آنجایی که گزاره های خبری در مورد هست و نیست ها خبر می دهند لازم است گزاره های سوره کاملا منطبق بر دلالت های ظاهری سوره باشد. طبیعی است جملات خبری سوره خود گزاره هایی هستند که می توان با استفاده از آنها و تلفیق منطقی آنها به گزاره های جدید دست یافت. تلفیق این گزاره ها بر اساس علم منطق صورت گرفته و باید از هر گونه شائبه تفسیر به رأی منزه باشد.
با مطالعه تفسیر المیزان
غرض سوره همان هدایتی است که خداوند از ناحیه آن سوره برای ما اراده کرده است.
تا آنجا که می توانیم باید برای عمل به سوره ها تلاش کنیم چرا که فهم بهتر و بیشتر مطالب بعدی با عمل به همین دانسته های اولیه محقق می گردد. تدبر در قرآن بدون عمل به آن معنا پیدا نمی کند و بدون عمل فرد از مقصد هدایتی قرآن دور میشود.
در بخش فاتحه کتاب در قسمت برنامه ریزی سایر مطالعات ضروری چون مطالعه تفسیر المیزان، رسائل علامه طباطبایی و … ذکر شده است.
انجام تمارین برای فهم بهتر و عمل دقیق تر به سوره ها پیشنهاد شده است. برای گزاره نویسی در ابتدای کار و قبل از مطالعه گزاره های کتاب، فهم ساده خود از آیات و واژگان را بنویسید و کم کم سعی کنید جملات دقیق تر و کامل تری بنویسید.
مهارت یافتن در نوشتن گزاره نیاز به تمرین و استمرار دارد و به طور ویژه در کتاب بعدی تدبر در قرآن یعنی روش های تفکر در قرآن آموزش داده می شود.
سوالات آخر هر درس جنبه فعال کردن تفکر مخاطب برای فهم عمیق تر در سوره است. می توانند به تدریج و با افزایش انس و عمل به سوره ها خود افراد برای پاسخ به آنها تلاش کنند.
برای آشنایی با آداب مطالعه قرآن به بخش ملحقات کتاب مقدمات تدبر در قرآن مراجعه شود.
ختم قرآن با رویکرد مقدمات می تواند قدرت بسیار به مخاطب در فهم و عمل به قرآن بدهد و او را برای ورود به کتابهای بعدی روش های تدبر آماده سازد.
برای ختم قرآن با رویکرد کتاب مقدمات تدبر میتوان پس از مطالعه سوره و فهم اولیه آن نکاتی که در حوزه باوری و رفتاری هستند را استخراج کرده و برای عمل به آنها برنامه ریزی کنیم.
مطالعه درست کتاب های تدبر جدا از سوره و مستقل از سوره امکان پذیر نیست، چرا که روش ها با مطالعه عمیق سوره ها استخراج شده و جدای از سوره ها نیستند.
کسی که می خواهد در دوره های تدبر شرکت کند میتواند در کلاس های حضوری و یا مجازی که به طور پیوسته در حال برگزاریست حاضر شود. گام اول، کتاب مقدمات تدبر است.
در این مرحله از آموزش، گوش دادن به صوت اساتید توصیه نمی شود؛ چون هر کلاس مخاطب خود را دارد و مربی برای آنها حرف می زند و کسی که می شنود لزوما مخاطب آن کلاس نیست. شنیدن صوت ذهن افراد را ضعیف می کند.
با این حال اگر به شنیدن صوت اصرار دارید زمانی این کار را انجام دهید که خود به طور نسبتا کاملی بر روی سوره تدبر کرده و تمرین ها را انجام داده و حتی به دیگران هم ارائه داده اید.
مسلم است که هیچ کتابی با کتاب خدواند قابل مقایسه و جایگزین آن نیست. کتاب های روش های تدبر در قرآن تسهیل گر مراجعه به قرآن و فهم و عمل به آن می توانند باشند.
مسلم است که هیچ کتابی با کتاب خدواند قابل مقایسه و جایگزین آن نیست. کتاب های روش های تدبر در قرآن تسهیل گر مراجعه به قرآن و فهم و عمل به آن می توانند باشند.
می توانید از طرح انفاق کتاب بهره ببرید. چگونگی استفاده از این طرح با شروع هر دوره اطلاع رسانی می شود.
تقوا و طهارت مقدمه ای لازم برای فهم قرآن است
فعال کردن دو رکن ادراک و عمل در زندگی به طور مستقیم در فهم قرآن برای فرد اثر می گذارد. افزایش علم بدون افزایش عمل موجب کندی در مسیر پیشرفت و نقص حرکت و فهم قرآن می شود.
انس با چیزی به معنای دور شدن حالت دوری و کراهت است. در این حالت برای انسان همراه و قرین بودن با مأنوس خود بسیار مطلوب است. انس در اثر هم جواری، هم افقی، هم جهتی و هم راستایی به وجود می آید. تکرار مطالعه و رفت و برگشت بر روی مطلبی می تواند منجر به انس شود. طبیعی است انس هم می تواند مقدمه ارتباط و هم نتیجه ارتباط باشد.
برای انس یافتن با سوره ها:
– آن را با لحن های مختلف بخوانید.
– در یک هفته سعی کنید، هر روز بعد از نمازها و یا در نافله ها به صورت مرتب این سوره را بخوانید.
– سعی کنید تفسیری از سوره مطالعه کنید.
– در گفتگوهای روزانه خود از پیام های سوره و یا مثال های آن با دیگران گفتگو کنید.
– در مورد مضامین آن تفکر نمایید. به ویژه در نیمه های شب.
طبیعی است که انس با چیزی سبب می خواهد و مهم ترین سبب، توجه جهت دار و هم سنخی است. و البته در انس حدی وجود ندارد.
(درس دوم/ عنوان انس با آیات و سوره ها)
